چارپايى سوار شدند و بدانجا رفتند و او را در مزرعه يافتندو همچنان سواره وارد مزرعه شدند.او فرياد زد كه زراعت مرا پايمال نكن!حضرت اعتنايى به گفته‏ى او نكردند و همچنان سواره نزد او رفتند ⁽⁴³⁾ و چون كنار او رسيدند،از چارپا پياده شدند و با گشاده رويى و بزرگوارى از او پرسيدند:

چقدر براى اين مزرعه خرج كرده‏اى؟

گفت:صد دينار

فرمود:چقدر اميد سود دارى؟

گفت:غيب نمى‏دانم.

فرمود:گفتم چقدر اميدوار هستى؟

گفت:اميد دويست دينار سود دارم.

حضرت سيصد دينار به او مرحمت فرمودند و فرمودند زراعت هم از آن خودت،خدا به تو آنچه به آن اميد دارى خواهد رسانيد.آن شخص برخاست و سر آن گرامى را بوسيد و از او خواست كه از گناهان و جسارت‏هاى وى در گذرد.امام تبسمى فرمودند و باز گشتند...

روز بعد،آن مرد در مسجد نشسته بود كه امام (ع) وارد شدند.

آنمرد تا نگاهش به امام افتاد گفت:

الله اعلم حيث‏يجعل رسالته

خدا بهتر مى‏داند كه رسالت‏خويش را به چه كسانى بدهد. (كنايه از آنكه امام موسى بن جعفر به راستى شايستگى امامت دارند)

دوستانش با شگفتى پرسيدند،داستان چيست،قبلا از او بد مى‏گفتى؟

او دو باره امام را دعا كرد و دوستانش با او به ستيزه برخاستند...

امام با يارانى از خود كه قصد قتل او را داشتند فرمود:كدام بهتر است،نيت‏شما يا اينكه من با رفتار خويش او را به راه آوردم؟ ⁽⁴⁴⁾

سخاوت و بخشندگى

امام عليه السلام به دنيا به چشم هدف نمى‏نگريست و اگر مالى فراهم مى‏آورد دوست مى‏داشت‏با آن خدمتى بكند و روح پريشان افسرده‏اى را آرامش بخشد و گرسنه‏يى را سير كند و برهنه‏اى را بپوشاند:

محمد بن عبد الله بكرى مى‏گويد:از جهت مالى سخت درمانده شده بودم و براى آنكه پولى قرض كنم وارد مدينه شدم،اما هر چه اين در و آن در زدم نتيجه نگرفتم و بسيار خسته شدم. با خود گفتم خدمت‏حضرت ابو الحسن موسى بن جعفر-درود خدا بر او-بروم و از روزگار خويش نزد آن بزرگ شكايت كنم.

پرسان پرسان ايشان را در مزرعه‏يى در يكى از روستاهاى‏اطراف مدينه سرگرم كار يافتم.امام براى پذيرايى از من نزدم آمدند و با من غذا ميل فرمودند،پس از صرف غذا پرسيدند،با من كارى داشتى؟ماجرا را برايشان عرض كردم،امام برخاستند و به اطاقى در كنار مزرعه رفتند و باز گشتند و با خود سيصد دينار طلا (سكه) آوردند و به من دادند و من بر مركب خود و بر مركب مراد سوار شدم و باز گشتم. ⁽⁴⁵⁾

عيسى بن محمد كه سنش به نود رسيده بود مى‏گويد:يكسال خربزه و خيار و كدو كاشته بودم،هنگام چيدن نزديك مى‏شد كه ملخ تمام محصول را از بين برد و من يكصد و بيست دينار خسارت ديدم.

در همين ايام،حضرت امام كاظم عليه السلام، (كه گويى مراقب احوال يكايك ما شيعيان مى‏بودند) يكروز نزد من آمدند و سلام كردند و حالم را پرسيدند،عرض كردم:ملخ همه‏ى كشت مرا از بين برد.

پرسيدند:چقدر خسارت ديده‏اى؟

گفتم:با پول شترها صد و بيست دينار.

امام عليه السلام يكصد و پنجاه دينار به من دادند.

عرض كردم:شما كه وجود با بركتى هستيد به مزرعه‏ى من تشريف بياوريد و دعا كنيد.

امام آمدند و دعا كردند و فرمودند:

از پيامبر روايت‏شده است كه:به باقيمانده‏هاى ملك ومالى كه به آن لطمه وارد آمده است، بچسبيد.

من همان زمين را آب دادم و خدا به آن بركت داد و چندان محصول آورد كه به ده هزار فروختم. ⁽⁴⁶⁾

سخنان امام

1-فروتنى در آنست كه با مردم چنان كنى كه دوست مى‏دارى با تو همانگونه رفتار كنند. ⁽⁴⁷⁾

2-بهترين وسيله‏ى نزديكى به خدا،پس از شناخت او،نماز،نيكى به والدين،و ترك حسد و خود پسندى و فخر و نازيدن است. ⁽⁴⁸⁾

3-آنكه خيانت ورزد و عيب چيزى را بر مسلمانى فرو پوشد يا از راهى ديگر او را گول بزند و مكر و خدعه كند،مستوجب لعنت‏خداوند است. ⁽⁴⁹⁾

4-بنده‏ى بسيار بد خداوند كسى است كه دو روى و دو زبان باشد.پيش روى برادر دينى ثناى او گويد و چون از او دور شد،بدگويى كند يا اگر به برادر مسلمانش نعمتى عطا شد بدو رشك ورزد و چون گرفتارى برايش پيش آمد از يارى وى دست‏بردارد. ⁽⁵⁰⁾

5-هر كس عاشق دنيا شد،ترس آخرت از دلش رخت‏بر مى‏بندد. ⁽⁵¹⁾

6-خير الامور اوسطها،بهترين كارها،حد ميانه‏ى آنهاست. ⁽⁵²⁾

7-حصنوا اموالكم بالزكاة،اموال خود را با دادن زكات حفظ كنيد. ⁽⁵³⁾

درود خدا بر او باد كه امام راستين بود،و بهترين بود،در رهبرى و خصلت‏هاى خدا گون و هماره تا انسان بجاست از لب شهيدان و آزادگان بر او درود باد.

بررسى و تحكيم امامت آنحضرت

امامان گرامى ما را رسم بر اين بود كه براى شناساندن امام و مرجع علمى و سياسى و دينى بعد از خويش،به نام و شخص او تصريح مى‏فرمودند تا براى آنها كه مى‏خواستند از ين رهگذر سوء استفاده‏هاى سياسى،بكنند،مفرى باقى نماند و هم شيعيان راستين،امام و جانشين واقعى را باز شناسند،از اينرو،در مورد امام كاظم عليه السلام نيز،پدر گراميشان با وجود حكومت پر خفقان عباسى،باز در مواردى بسيار به امامت آنحضرت پس از خويش تصريح فرموده‏اند كه تنها به چند نمونه اكتفا مى‏شود:-على بن جعفر گويد:پدرم امام صادق عليه السلام به گروهى از اصحاب و خواص خويش فرمود:سفارش مرا در مورد فرزندم موسى بپذيريد،زيرا او از همه‏ى فرزندان من و نيز از همه كسانى كه از من بيادگار مى‏مانند،برتر است و جانشين من پس از من و حجت‏خداوند بر همه‏ى بندگان خدا خواهد بود. ⁽⁵⁴⁾

2-عمر بن ابان مى‏گويد:امام صادق (ع) ،امامان پس از خود را ياد كرد.

من اسماعيل فرزند ايشان را نام بردم،فرمود،نه،به خدا سوگند اين كار به اختيار ما نيست،به دست‏خداست. ⁽⁵⁵⁾

3-زراره-يكى از برجسته‏ترين شاگردان امام صادق عليه السلام مى‏گويد:خدمت آن بزرگ رسيدم،سرور فرزندانش موسى عليه السلام سمت راست آن گرامى و جنازه‏يى-كه جنازه‏ى فرزند ديگرش اسماعيل بود-روبروى حضرت قرار داشت.

به من فرمود:زراره،برو و داود رقى،حمران و ابو بصير (سه تن از ياران آن حضرت) را بياور. رفتم و آوردم.

ديگران هم مى‏آمدند تا سى نفر شديم و اطاق پر شد.

امام به داود رقى فرمودند:پارچه‏ى روى جنازه را كنار بزن.داود چنان كرد كه امام فرموده بود. آنگاه آن گرامى فرمود:

داود!ببين اسماعيل زنده است‏يا مرده.

گفت:سرور من،مرده است.

امام به يكايك حاضران جنازه را نشان داد و همه گفتند مرده است.

فرمود:خداوندا گواه باش (كه براى رفع اشتباه مردم تا اين اندازه كوشيدم) سپس دستور دادند،او را غسل و حنوط كردند و در كفن نهادند و چون تمام شد باز به مفضل فرمودند: صورت او را باز كن.

مفضل چنان كرد كه امام فرموده بودند.آنگاه فرمود:زنده است‏يا مرده؟مفضل عرض كرد. مرده است.و باز از همه‏ى حاضران پرسيد و همه همان را گفتند.و حضرت دگر بار فرمودند: خدايا گواه باش،اما باز گروهى كه مى‏خواهند نور خدا را خاموش كنند موضوع امام بودن اسماعيل را مطرح خواهند كرد.

و در اين هنگام به فرزندش موسى اشاره كرد و فرمود:

خدا نور خود را تاييد مى‏كند،گر چه گروهى آنرا نخواهند.

اسماعيل را دفن كردند،امام از حاضران پرسيدند:آنكه در اينجا دفن شد كه بود،همه گفتند: فرزندتان اسماعيل.امام فرمودند خدايا گواه باش.سپس دست فرزند خود موسى را گرفتند و گفتند:

هو الحق و الحق معه و منه الى ان يرث الله الارض و من عليها.او بر حق و با حق است و حق از اوست تا روز رستخيز. ⁽⁵⁶⁾

4-منصور بن حازم مى‏گويد به امام صادق عرض كردم:

پدر و مادرم فداى شما باد،هر صبح و شام جانها در معرض مرگ قرار دارند،اگر براى شما چنين پيش آيد چه كس امام ما خواهد بود؟امام دست‏بر شانه‏ى راست فرزندش ابو الحسن موسى زد و فرمود اگر براى من پيش آمدى رخ داد،اين فرزندم امام شما خواهد بود.و آن گرامى در آن هنگام 5 ساله بود و عبد الله فرزند ديگر امام صادق-كه بعدها برخى به امامت او عقيده‏مند شدند-نيز در آن مجلس با ما بود.

5-شيخ مفيد-كه رحمت گسترده‏ى خداوند به روان پاك او باد-مى‏گويد:

گروهى از بزرگان ياران حضرت امام ششم-درود خدا بر او-مانند:مفضل بن عمر،معاذ بن كثير،عبد الرحمن بن حجاج،فيض بن مختار،يعقوب سراج،سليمان بن خالد،صفوان جمال و ديگران-كه ذكر نامشان به درازا مى‏كشد-موضوع جانشينى حضرت امام كاظم عليه السلام را روايت كرده‏اند و نيز از اسحق و على دو برادر امام موسى كاظم-كه در فضل و ورع و تقواى آنان ترديدى نيست،روايت‏شده است. ⁽⁵⁷⁾

با اينهمه تاكيدها و تصريح‏ها،براى شيعه و آنانكه با امام ششم سر و كار داشتند مشخص و معين بود كه پس از آن‏گرامى،فرزندش ابو الحسن موسى بن جعفر الكاظم،امام است،نه اسماعيل-كه در حيات پدر از دنيا رفت-و نه فرزند اسماعيل كه محمد نام داشت و نه فرزند ديگر امام صادق عليه السلام كه عبد الله ناميده مى‏شد.با اين وجود،پس از درگذشت آن امام راستين،گروهى به امامت فرزندش اسماعيل و يا فرزند اسماعيل و يا عبد الله معتقد شدند و از مسير روشنى كه برايشان تعيين شده بود،به انحراف گراييدند.

شاگردان و تربيت‏يافتگان مكتب امام

دانش و رفتار آن گرامى نمايشگر علم و عمل پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و اجداد پاكش بود.همه‏ى تشنگان علم و كمال از چشمه‏ى مكتب او سيراب مى‏شدند و چنان مى‏آموخت كه شاگردان وى در كمترين هنگام مى‏توانستند به مقامات عالى ايمانى و علمى برسند.

حدود بيست‏سال از عمر گرامى‏اش مى‏گذشت كه پدر بزرگوارش رحلت كرد و اكثر شاگردان و تربيت‏شدگان مكتب پدر،بدو روى آوردند و متجاوز از سى سال از آن گرامى استفاده بردند. ⁽⁵⁸⁾

تربيت‏شدگان مكتب آن گرامى در علم فقه،حديث،كلام و مناظره،با ديگران قابل قياس نبودند و در اخلاق و عمل و خدمت‏به مسلمانان،نمونه روزگار بودند.استادان علم‏كلام قدرت بحث‏با هيچيك از آنان را نداشتند و در مناظره با آنان به زودى از پاى در مى‏آمدند و به عجز خود اعتراف مى‏كردند.

عظمت روحى و شخصيت عظيم اين شاگردان امام چشم مخالفين به ويژه حكومت وقت را خيره كرده بود،و بيم داشتند كه اينان با آن موقعيت و محبوبيتى كه دارند قيام كنند و مردم را به دنبال خود بكشانند.

اينك اجمالى از شرح حال برخى از تربيت‏شدگان اين مكتب را مى‏خوانيم:

1-ابن ابى عمير

او در سال 217 درگذشت،محضر سه امام. (امام كاظم و امام رضا و امام جواد را-كه بر همه‏شان درود خدا باد-) درك كرد،و جزو دانشمندان مشهور و بزرگان ياران ائمه‏ى اطهار (ع) بود،و روايات بسيارى پيرامون مسائل مختلف از وى به يادگار مانده است.مقام شامخ او زبانزد شيعه و سنى و مورد اطمينان اين هر دو دسته بود،جاحظ كه يكى از دانشمندان اهل تسنن است در باره‏ى او مى‏نويسد:ابن ابى عمير در همه چيز يگانه‏ى زمان بود. ⁽⁵⁹⁾

فضل بن شاذان مى‏گويد:برخى به حكومت وقت اطلاع دادند ابن ابى عمير نام عموم شيعيان عراق را مى‏داند،حكومت از او خواست كه نام آنان را بگويد،او امتناع كرد،او را برهنه كردند و ميان دو درخت‏خرما آويختند و صد تازيانه به او زدند،و نيز صد هزار درهم ضرر مالى به او رساندند. ⁽⁶⁰⁾

ابن بكير مى‏گويد:ابن ابى عمير زندانى شد،و در حبس ناراحتى فراوانى به او رسيد،و نيز هر چه ثروت داشت از او گرفتند ⁽⁶¹⁾ و گويا در خلال همين زندانى شدنها و گرفتاريها بود كه كتابهاى حديث او از بين رفت.

شيخ مفيد مى‏نويسد:ابن ابى عمير هفده سال در زندان بود و اموالش از بين رفت،شخصى ده هزار درهم به او بدهكار بود،چون فهميد كه ابن ابى عمير ثروت خود را از دست داده است، خانه‏ى خود را فروخت و ده هزار درهم ابن ابى عمير را نزد او برد.

ابن ابى عمير گفت:اين پول را از كجا آوردى؟ارث به تو رسيده يا گنجى يافته‏يى؟

-خانه‏ام را فروختم!

-امام صادق به من فرموده است:خانه‏ى مسكونى مورد لزوم از استثناءهاى وام و قرض است، از اينرو با اينكه به اين پولها حتى به يك درهمش نياز دارم،قبول نمى‏كنم. ⁽⁶²⁾

2-صفوان بن مهران

صفوان از مردان پاك و موثقى بود كه بزرگان علما به‏روايات او اهميت مى‏دهند،در اخلاق و رفتار به مقامى رسيده بود كه مورد تاييد امام واقع شد.چنانكه پيشتر اشاره كرديم،همينكه از امام شنيد به ستمكاران نبايد كمك كرد،از هر گونه كمك به آنان خود دارى ورزيد و شترانى را كه به كرايه به هارون مى‏سپرد،فروخت تا مجبور نباشد از اين راه به ستمگر كمك كرده باشد. ⁽⁶³⁾

3-صفوان بن يحيى

وى از بزرگان اصحاب امام كاظم (ع) بود.شيخ طوسى مى‏نويسد:صفوان نزد اهل حديث موثق‏ترين مردم زمان و پارساترين آنان به شمار مى‏رفت. ⁽⁶⁴⁾

صفوان،امام هشتم (ع) را نيز درك كرد و نزد آن حضرت مقام و منزلتى عالى داشت ⁽⁶⁵⁾ امام جواد عليه السلام نيز صفوان را به نيكى ياد مى‏كرد و مى‏فرمود:خدا از او-به رضايتى كه من از او دارم-راضى باشد،هيچگاه با من و پدرم مخالفت نورزيد. ⁽⁶⁶⁾

امام كاظم عليه السلام مى‏فرمود:ضرر دو گرگ درنده كه با هم به جان گله‏ى گوسفند بى‏چوپانى بيفتند بيش از زيان حب رياست نسبت‏به دين شخص مسلمان نيست،و فرمود اما اين صفوان رياست طلب نيست. ⁽⁶⁷⁾

4-على بن يقطين

وى در سال 124 هجرى قمرى در كوفه به دنيا آمد ⁽⁶⁸⁾ پدرش شيعه بود،و براى امام صادق عليه السلام از اموال خود مى‏فرستاد،مروان او را تعقيب كرد،وى فرارى شد و همسر و دو پسرش على و عبد الله به مدينه رفتند.هنگامى كه دولت اموى از هم پاشيد و حكومت عباسى تشكيل شد،يقطين ظاهر شد و با همسر و دو فرزندش به كوفه برگشت. ⁽⁶⁹⁾

على بن يقطين با عباسيها كاملا ارتباط برقرار كرد،و برخى از پستهاى مهم دولتى نصيبش شد،و در آن موقع پناهگاه شيعيان و كمك كار آنان بود،و ناراحتى‏هاى آنان را برطرف مى‏كرد.

هارون الرشيد،على بن يقطين را به وزارت خويش برگزيد،على بن يقطين به امام كاظم (ع) عرض كرد نظر شما در باره‏ى شركت در كارهاى اينان چيست؟

فرمود:اگر ناگزيرى،از اموال شيعه پرهيز كن.

راوى اين حديث مى‏گويد:على بن يقطين به من گفت كه اموال را از شيعه در ظاهر جمع آورى مى‏كنم،ولى در پنهان به آنان باز مى‏گردانم. ⁽⁷⁰⁾

يكبار به امام كاظم (ع) نوشت:حوصله‏ام از كارهاى سلطان تنگ شده است،خدا مرا فدايت گرداند،اگر اجازه‏دهى از اين كار كناره مى‏گيرم.

امام در پاسخ او نوشت:اجازه نمى‏دهم از كارت كناره گيرى كنى،از خدا بپرهيز! ⁽⁷¹⁾

و نيز يكبار به او فرمود:به يك كار متعهد شو،من سه چيز را براى تو تعهد مى‏كنم:اينكه قتل با شمشير و فقر و زندان به تو نرسد.على بن يقطين گفت:

كارى كه من بايد متعهد شوم چيست؟

فرمود:اينكه هر گاه يكى از دوستان ما نزد تو بيايد او را اكرام كنى ⁽⁷²⁾ .

عبد الله بن يحيى كاهلى مى‏گويد:خدمت امام كاظم عليه السلام بودم كه على بن يقطين به سوى آن حضرت مى‏آمد،امام رو به يارانش كرد فرمود:

هر كس دوست دارد شخصى از اصحاب رسول خدا (ص) ببيند به اين كه به سوى ما مى‏آيد نگاه كند.يكى از حاضران گفت پس او اهل بهشت است؟امام فرمود:

گواهى مى‏دهم كه او از اهل بهشت است ⁽⁷³⁾ .

على بن يقطين در انجام فرمان امام عليه السلام به هيچ وجه سهل انگارى نداشت،هر چه آن گرامى دستور مى‏داد انجام مى‏داد،گر چه راز آن دستور را نداند:

يكبار،هارون الرشيد لباسهايى به رسم هديه به على بن‏يقطين داد كه در ميان آنها جبه‏يى شاهانه بود،آن لباسها و آن جبه را به اضافه‏ى اموال ديگر براى امام كاظم عليه السلام فرستاد. امام همه‏ى اموال،جز آن جبه را پذيرفت،و به على بن يقطين نوشت اين لباس را نگهدار و از دست مده كه بزودى به اين لباس احتياج خواهى داشت.

على بن يقطين متوجه نشد كه چرا حضرت آن لباس را پس داده‏اند،ولى آن را نگهداشت، چند روزى گذشت،على بن يقطين از غلامى كه محرم او بود بر آشفته شد و او را بيرون كرد، غلام كه از علاقه‏ى على بن يقطين به امام كاظم،و فرستادن اموال براى او اطلاع داشت پيش هارون رفت و آنچه مى‏دانست گفت.هارون خشمگين شد و گفت رسيدگى مى‏كنم،اگر اينطور كه تو مى‏گويى،همانگونه باشد،او را خواهم كشت.و همان لحظه على بن يقطين را احضار كرد و پرسيد آن جبه را كه به تو دادم چه كردى؟

گفت:آن را معطر كرده در جاى مخصوصى حفظ كرده‏ام...

-هم اكنون آن را بياور!

على بن يقطين يكى از خدمتكارهاى خود را فرستاد،لباس را آورد و جلو هارون گذاشت، هارون كه لباس را ديد آرام يافت،و به على بن يقطين گفت:لباس را به جاى خود برگردان و خودت هم به سلامت‏باز گرد،پس از اين سعايت هيچ كس را در مورد تو نمى‏پذيرم،و دستور داد آن غلام را هزار ضربه شلاق بزنند.و او هنوز پانصد ضربه شلاق بيشتر نخورده‏بود كه جان سپرد ⁽⁷⁴⁾ .

على بن يقطين به سال 182 هجرى قمرى،زمانى كه حضرت موسى بن جعفر در زندان بود در گذشت ⁽⁷⁵⁾ .و كتابهايى داشته است كه نام برخى از آنها را شيخ مفيد و شيخ صدوق ياد كرده‏اند ⁽⁷⁶⁾ .

5-مؤمن طاق ⁽⁷⁷⁾

محمد بن على بن نعمان،كنيه‏اش ابو جعفر و لقب او مؤمن طاق،از اصحاب امام صادق و كاظم عليهما السلام بود،و نزد امام صادق (ع) منزلتى عظيم داشت،و آن گرامى او را در رديف بزرگان اصحاب خويش ياد نموده است ⁽⁷⁸⁾ .

مؤمن طاق اين يارايى را داشت كه با هر مخالفى بحث كند و بر او غالب گردد.

امام صادق عليه السلام برخى از ياران خود را به خاطر عدم توانايى و استعدادشان از بحث‏هاى كلامى باز داشت،ولى به مؤمن طاق ورود به اين مباحث را توصيه مى‏فرمود.

امام صادق در شان او به خالد فرمود:صاحب طاق با مردم به بحث مى‏پردازد و همچون باز شكارى بر شكار فرود مى‏آيدو تو اگر بالت را بچينند هرگز پرواز نمى‏كنى ⁽⁷⁹⁾ .

وقتى امام صادق (ع) رحلت كرد،ابو حنيفه به مؤمن طاق به طعنه گفت امام تو در گذشت، مؤمن طاق بى درنگ گفت:ولى امام تو تا«روز وقت معلوم‏»مهلت داده شده است ⁽⁸⁰⁾ .يعنى امام تو شيطان است كه خدا در قرآن در باره‏ى او فرموده: «فانك من المنظرين الى يوم الوقت المعلوم‏» ⁽⁸¹⁾

هشام بن حكم

وى در بحث و مناظره و علم كلام نبوغ،و در اين فن بر ديگران برترى داشت.ابن نديم مى‏نويسد هشام از متكلمين شيعه و از كسانى بود كه بحث در باره‏ى امامت را مى‏شكافت،او در علم كلام ماهر و حاضر جواب بود ⁽⁸²⁾ .

هشام كتابهاى بسيار نوشت،و با علماى اديان و مذاهب مباحثه‏هاى جالبى انجام داد:

يحيى بن خالد برمكى در حضور هارون الرشيد به هشام گفت:آيا ممكن است‏حق در دو جهت مخالف قرار بگيرد؟

هشام گفت نه.يحيى گفت مگر چنين نيست كه وقتى دو نفر با هم اختلاف دارند و بحث مى‏كنند يا هر دو بر حقند يا هر دو باطل و يا يكى بر حق ديگرى باطل است؟هشام گفت،آرى، خالى از اين سه صورت نيست ولى صورت اول امكان ندارد،ممكن نيست هر دو بر حق باشند.

يحيى گفت اگر قبول دارى چنانچه دو نفر در حكمى از احكام دين با هم نزاع و اختلاف داشته باشند ممكن نيست هر دو بر حق باشند،پس على و عباس كه نزد ابو بكر رفتند و در باره‏ى ميراث رسول اكرم (ص) با هم نزاع كردند.كدام بر حق بودند؟

گفت:هيچكدام بر خطا نرفتند و داستان آنها نظير هم دارد:در قرآن مجيد،در قصه‏ى داود (ع) آمده است كه دو فرشته با هم نزاع داشتند و نزد داود (ع) آمدند كه نزاع آنها را حل كند، از آن دو فرشته كدام بر حق بودند؟

يحيى گفت:هر دو بر حق بودند و با هم اختلاف نداشتند،و نزاع آنان صورى بود،و مى‏خواستند با اين صحنه داود را متوجه كار وى سازند ⁽⁸³⁾ .

هشام گفت نزاع على (ع) و عباس هم همينطور بود و آنها با هم اختلاف و نزاعى نداشتند.و تنها براى آگاه كردن ابو بكر از اشتباهى كه كرده بود،اين كار را كردند و خواستند به ابو بكر بفهمانند اينكه مى‏گويى كسى از پيامبر ارث نمى‏برد دروغ مى‏گويى و ما وارث اوييم.

يحيى متحير شد و قدرت پاسخ نداشت،و هارون الرشيد هم هشام را مورد تحسين قرار داد ⁽⁸⁴⁾ .

يونس بن يعقوب مى‏گويد:گروهى از اصحاب امام صادق (ع) از جمله حمران بن اعين و مؤمن طاق و هشام بن سالم و طيار و هشام بن حكم نزد آن بزرگوار بودند و هشام جوان بود،امام (ع) به هشام گفت آيا خبر نمى‏دهى كه با عمرو بن عبيد چه كردى و چگونه از او سئوال كردى؟

هشام گفت از شما شرم مى‏كنم و در خدمت‏شما زبانم كار نمى‏كند!

امام فرمود:وقتى به شما دستورى مى‏دهيم انجام دهيد!

هشام گفت:شنيده بودم كه عمرو بن عبيد در مسجد بصره مى‏نشيند و براى مردم صحبت مى‏كند و اين بر من گران بود.روز جمعه وارد بصره شدم و به مسجد رفتم ديدم عمرو بن عبيد در مسجد نشسته است و مردم دور او را گرفته‏اند و از او مطالبى سؤال مى‏كنند. جمعيت را شكافتم و نزديك او نشستم و گفتم اى دانشمند،من غريبم،اجازه بده سؤالى را مطرح كنم!اجازه داد.گفتم آيا چشم دارى؟گفت اى پسرك اين چه سؤالى است؟گفتم سئوال من همينگونه خواهد بود.گفت:بپرس گر چه سئوالت احمقانه است.

دو باره پرسيدم:چشم دارى؟

-آرى.

-به وسيله‏ى آن چه مى‏بينى؟

-رنگها و شكلها را.

-آيا بينى دارى؟

-آرى.

-با آن چه مى‏كنى؟

-بوها را استشمام مى‏كنم.

-دهان دارى؟

-آرى.

-با آن چه مى‏كنى

-طعم غذاها را مى‏چشم

-آيا (مغز و مركز احساس) هم دارى؟

-دارم.

-با آن چه مى‏كنى؟

-با آن هر چه بر جوارح من وارد شود،تميز و تشخيص مى‏دهم.

-آيا اين جوارح،تو را از اين مركز احساس بى‏نياز نمى‏كنند؟

-نه!

-چطور؟در صورتيكه همه‏ى اعضا و جوارح تو صحيح و سالم هستند!

-هر گاه اين جوارح در چيزى شك كنند به (مغز و مركز احساس) رجوع مى‏كنند تا شك آنان بر طرف و يقين حاصل شود.

-پس خدا (مغز و مركز احساس) را براى زدودن شك اين جوارح قرار داده است؟

-آرى.

-پس حتما به (مغز و مركز احساس) نياز داريم؟

-آرى.

هشام مى‏گويد گفتم:خداوند جوارح تو را بدون امامى كه درست را از نادرست تشخيص دهد وا نگذاشته است،اما همه‏ى اين خلق را در حيرت و شك و اختلاف بدون امامى كه در هنگام اختلاف و شك به او رجوع كنند وا گذاشته است؟!!

عمرو بن عبيد ساكت‏شد و چيزى نگفت‏سپس به من رو كرد...و پرسيد:

اهل كجائى؟گفتم:اهل كوفه.

گفت:تو هشام هستى.و مرا پيش خود برد و در جاى خود نشانيد و ديگر صحبتى نكرد تا من برخاستم.

امام صادق عليه السلام تبسم كرد و فرمود:چه كسى به تو اين استدلال را ياد داد؟

هشام گفت:اى پسر رسول خدا (ص) ،همينطور بر زبانم جارى شد.

امام فرمود:اى هشام!به خدا سوگند اين استدلال در صحف ابراهيم و موسى نوشته شده است. ⁽⁸⁵⁾

پى‏نوشتها:

1- كه بين مدينه و مكه واقع شده است.

2- صبح روز هفتم ماه صفر يكصد و بيست و هشت‏سال قمرى پس از هجرت.

3- اشاره به سوره‏ى فيل،آيه‏ى: و ارسل عليهم طيرا ابابيل،ترميهم بحجارة من سجيل.

4- كافى- ج 1 ص 476

5- داعيان انقلاب ضد اموى،خيانت‏بزرگى كردند بدين معنى كه عباسيان را به جاى علويان جا زدند و نگذاشتند خلافت‏به مركز اصلى و راستين خويش باز گردد.

ابو سلمه و ابو مسلم خراسانى،نخست مردم را به طرف آل على مى‏خواندند،اما،هم از نخست، در زير پرده،كاخ سلطنت عباسيان را پى مى‏افكندند و هم ازين روى بود كه حضرت امام صادق،با ژرفنگرى سياسى،به گفته‏هاى آنان ترتيب اثر ندادند چون مى‏دانستند كه آنان واقعا به يارى او بپا نخواسته‏اند،و چيز ديگرى در سر مى‏پرورانند.رجوع كنيد به كتاب ملل و نحل شهرستانى ج 1 ص 154 چاپ مصر- تاريخ يعقوبى ج 3 ص 89- بحار الانوار ج 11 ص 142 چاپ كمپانى

6- حياة الامام ج 1 ص 445- 439

7- بحار ج 48 ص 71 و 72و نيز اعلام الورى طبرى،چاپ علميه اسلاميه ص 295 با اندك تفاوت و تصرف

8- سوره‏ى محمد (ص) - آيه‏ى 22

9- تاريخ بغداد ج 13 ص 30- 31

10- مقاتل الطالبيين ص 447

11- مقاتل الطالبيين چاپ مصر ص 453

12- تاريخ طبرى ج 10 ص 592 چاپ ليدن

13- تاريخ طبرى ج 10 ص 593 چاپ ليدن

14- حياة الامام ج 1 ص 458

15- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 407 چاپ بيروت

16- طبرى ج 10 ص 603

17- حياة الامام ج 2 ص 29

18- حياة الامام ج 2 ص 39

19- حياة الامام ج 2 ص 32

20- حياة الامام ج 2 ص 62

21- الامامة و السياسة ج 2

22- حياة الامام ج 2 ص 39

23- حياة الامام ج 2 ص 40

24- حياة الامام 2- 70

25- حياة الامام 2- 77

26- مقاتل الطالبين 463- 497

27- امالى شيخ طوسى ص 206 چاپ سنگى

28- امالى شيخ طوسى ص 206

29- رجال كشى ص 441- 440 پدر گرامى آن حضرت،امام صادق عليه السلام نيز به يونس بن يعقوب مى‏گويد:اينان را در بناء مسجد هم يارى نكن وسائل ج 12 ص 120- 130

30- غيبت‏شيخ طوسى چاپ سنگى ص 21

31- تاريخ بغداد ج 13 ص 32

32- غيبت‏شيخ طوسى ص 22- 25 چاپ سنگى

33- عيون اخبار الرضا ج 1 ص 97

34- كافى ج 1 ص 486- انوار البهيه ص 97

35- سوره‏ى انعام- آيه‏ى 84

36- سوره‏ى آل عمران- آيه‏ى 61

37- عيون اخبار الرضا ج 1 ص 81 چاپ قم- احتجاج طبرسى چاپ سنگى نجف ص 211- 213- بحار ج 48 ص 129- 125

38- حياة الامام ج 1 ص 140- ارشاد مفيد ص 281 با كمى تفاوت

39- حياة الامام موسى بن جعفر ج 1- ص 140- ارشاد مفيد ص 281 با اندك تفاوت

40- مناقب ابن شهر آشوب چاپ قم ج 4 ص 297 نقل به اختصار

41- ارشاد مفيد ص 277

42- ارشاد مفيد ص 279

43- اين كار چون براى اصلاح و به راه آوردن آن شخص انجام مى‏شده در نظر امام جايز بلكه لازم بوده است.

44- تاريخ بغداد ج 13- ص 28- ارشاد مفيد ص 278

45- تاريخ بغداد،ج 13- ص 28

46- تاريخ بغداد ج 13 ص 29

47- وسايل ج 2 ص 456 چاپ قديم

48- تحف العقول

49- مستدرك الوسائل ج 2 ص 455

50- مستدرك الوسائل ج 2 ص 102

51- آيين زندگى ص 131

52- بحار ج 48 ص 154

53- بحار ج 48 ص 150

54- اعلام الورى طبرسى ص 291 چاپ علميه اسلاميه- اثبات الهداة ج 5 ص 486

55- بصائر الدرجات ص 471 چاپ جديد- اثبات الهداة ج 5 ص 484

56- غيبت نعمانى،چاپ سنگى ص 179- بحار ج 48 ص 21

57- ارشاد مفيد ص 270

58- وفات امام صادق (ع) در سال 148 هجرى قمرى و وفات امام كاظم در سال 183 واقع شده است.

59- منتهى المقال ص 254 چاپ سنگى

60- رجال كشى ص 591

61- رجال كشى ص 590

62- اختصاص شيخ مفيد چاپ تهران ص 86

63- رجال كشى ص 441- 440

64- فهرست‏شيخ طوسى.ص 109 چاپ نجف 1380

65- فهرست نجاشى ص 148 چاپ تهران

66- رجال كشى ص 502

67- رجال كشى ص 503

68- فهرست‏شيخ طوسى ص 117

69- فهرست‏شيخ طوسى ص 117

70- كافى ج 5 ص 110

71- قرب الاسناد ص 126 چاپ سنگى

72- رجال كشى ص 433

73- رجال كشى ص 431

74- ارشاد مفيد ص 275

75- رجال كشى ص 430

76- فهرست‏شيخ طوسى ص 117

77- چون مغازه‏ى مؤمن طاق در كوفه در زير طاقى قرار گرفته بود به اين نام مشهور شد.

78- رجال كشى ص 135 و 239 و 240

79- رجال كشى ص 186

80- رجال كشى ص 187

81- سوره‏ى حجر آيه‏ى 38

82- فهرست ابن نديم ص 263 چاپ مصر

83- داستان اود و آن دو فرشته در سوره‏ى ص آيه‏ى 21- 26 ياد شده،توضيح آن را مى‏توانيد در يكى از تفاسير فارسى بخوانيد.

84- الفصول المختارة سيد مرتضى،ص 26 چاپ نجف (با اختصار)

85- رجال كشى ص 271- 273- اصول كافى ج 1 ص 196 با اندك تفاوت- مروج الذهب مسعودى با تفاوتى بيشتر اما تفاوتى كه به مقصود زيانى ندارد.

در اينجا از باب حق شناسى لازم است تذكر دهيم كه در تهيه و تنظيم اين نوشتار از كتاب حياة الامام الكاظم (ع) تاليف دانشمند محترم آقاى كاظم قرشى به عنوان راهنما بهره‏ى فراوانى برده شده است.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: